sipâhiyâne eş’âr, sipâhi, tavr-ı sipâh
* Sipâhiyâne, “askere, süvariye yakışır tarzda” anlamına gelen ve cesaret, meydan okuma gibi ifadelere sahip şiirleri niteleyen bir terim.
Sipâhiyâne, “sipâhiye [askere] layık, yaraşır olan” (Lugat-ı Remzî, 1305, cilt 1, s. 684) olarak tanımlanmıştır.
Askerlere özgü bir tavır takınan kişilerin hâl ve hareketlerini tanımlayan ayrıca cesaret ve meydan okuma ifadeleri içeren tarzda şiirleri ifade eden terimdir.
Lâtîfî Tezkiretü’ş-Şuarâ adlı tezkiresinde, Dilîrî adlı şairin şiirleri için şu bilgileri verir; “Hulâsa-i kelâm ve netîce-i merâm oldur ki sâbıku’z-zikrün sipâhiyâne eş‘ârı ve merdâne güftârı vardur. Haslet-i zâtı bu ebyâtından ma‘lûmdur” (Canım, 2018, s. 226). Latîfî şairi tanıtırken, tımar sahibi bir sipahi olan şairin giyiminden kuşamına, davranışlarına kadar çok mert bir kişi olduğunu anlattıktan sonra şiirlerinden de hasletlerinin malum olduğunu dile getirir. Verilen örnekten de askere yakışır tarzda mertçe şiirler kaleme aldığı anlaşılmaktadır (Örnek 1).
Kınalızâde Hasan Çelebi’nin Tezkiretü’ş-Şuarâ adlı tezkiresinde, Mîrî adlı şairin kişiliği ile ilgili verdiği bilgiler şöyledir: “Evzâ’ u etvârı mîrâne vü sipâhiyâne sayd u şikâr ile mukayyed olup fürûsiyyetde dahı nâmdârdur” (Sungurhan, 2017, s. 816). Tezkireci şairin hâl ve hareketlerinin beylere ve askerlere özgü yiğitçe olduğunu ve binicilikte nam salmış bir kişi olduğunu dile getirir. Dolayısıyla sipâhiyâne burada bir kişilik özelliği olarak kullanılmıştır.
Ahdî’nin Gülşen-i Şuarâ’sında, şairin kişilik özelliklerini ve mesleğini belirtir şekilde geçmektedir: “…Çoķ zamândur ki ol eşca‘-ı rûz-ı meydân u sayd-efgen şîr-i merdân tavr-ı sipâhilıkda silâhşor ve tarz-ı cündhâlıkda çâbük ü cüst …” (Solmaz, 2018, s. 213).
“Sipâhiyâne şiirde bir askere yakışır tavır ve eda, cesaret ve meydan okuma görülür” (Kaplan, 2018, s. 317).
Tezkirelerde niteleme sıfatı görevinde bulunan sipâhiyâne kelimesi hem şairlerin kişiliklerini tanımlamada hem de muhteva ve üslup yönünden ne tür şiirler kaleme aldıklarını ifade etmede kullanılmaktadır. Askerlere özgü kahramanca bir üslubu, ayrıca hal ve hareketlerinde yiğitçe bir duruşu ifade etmektedir. Kelimenin terim anlamıyla kullanıldığı tek tezkire, Latîfî’nin Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ’sıdır.
Sipâhiyâne kelimesi terim anlamıyla, Latîfî’nin Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ'sında 1 kez geçmektedir.
Örnek 1:
Ḫulâṣa-i kelâm ve netîce-i merâm oldur ki sâbıḳu’ẕ-ẕikrüñ sipâhiyâne eşʿârı ve merdâne güftârı vardur. Ḫaṣlet-i ẕâtı bu ebyâtından maʿlûmdur:
Maṭlaʿ: ʿArṣa-i ʿaşḳ ey göñül merdâneler meydânıdur
Kelle ṭopıdur o meydânuñ ḳılıç çevgânıdur (Canım, 2018, s. 226).
Canım, R. (hzl.) (2018). Latîfî-Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzama.html
Doktor Hüseyin Remzî (1305). Lugat-ı Remzî 1-2. İstanbul.
Kaplan, F. (2018). Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Soyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Solmaz, S. (hzl.) (2018). Ahdı̂ ve Gülşen-ı̇ Şuʿarâ’sı (İnceleme-Metin). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-201251/ahdi-gulsen-i-suara.html
Sungurhan, A. (hzl.) (2017). Kınalızâde Hasan Çelebı̇ Tezkı̇retü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html
https://www.parsi.wiki/fa/wiki/
