mu'dil, mu'dile
* “Güç, zor, çetin” anlamlarına gelen; tezkirelerde kolay anlaşılmayan, kapalı ve derin manaya sahip, izahı zor şiirler için kullanılan bir terim.
Kelime Arapça bir sıfattır. Sözlüklerde kelimenin anlamları olarak “içinden çıkılmaz, karmaşık, güç, zor, çetin" (Ayverdi, 2011, s. 2136; Devellioğlu, 2017, s. 771) ifadelerine yer verilmektedir. Kelimenin müennesi olan “mu'dile” ise “dar yol, problem, sorun, karışık iş, güç, zor"(Kanar, 2012, s. 1613) manalarına gelmektedir. Bununla birlikte gramerde “mu'dil cümle” ifadesi, girişik cümle anlamında kullanılmaktadır (Devellioğlu, 2017, s. 771).
“Mu'dil/mu'dile” kelimelerine Latîfî’nin tezkiresinde terim olarak rastlanılır. Sözlüklerde kelimenin terim anlamı verilmemiş, kelimeyi bu yönüyle ilk tanımlayan Latîfî olmuştur.
Kapalı bir anlatıma sahip, anlaşılması ve izahı kolay olmayan, incelikli sırlar içeren derinlikli şiirleri vurgulamada bu ifadelerden yararlanılır. Latîfî, kendi biyografisine yer verdiği bölümde, dil ve üslup konusundaki fikirlerini beyan ederken bu kelimeyi kullanmış ve şiirin derin manalar içermesi gerektiğine işaret etmiştir: “…Ammâ tarîk-ı inşânun dahi terâkib-i mütûnı metn-i metîn mesâbesinde kemâl-i metânetde ʿibârât-ı gâmıza ve istiʿârât-ı muʿdile birle bast olınmışdur" (Canım, 2018, s. 470). Ayrıca Latîfî’nin eserinde iki yerde Mevlânâ’nın şiiri için bu kelimenin kullanılması, özellikle tasavvufî incelikleri kolay anlaşılmayan şiirler için bu tabirin kullanıldığını göstermektedir (Kaplan, 2018, s. 333).
mu'dil/mu'dile kelimesinin terim olarak kullanımına Latîfî’nin tezkiresi dışında rastlanılmamıştır.
Örnek 1
Ebyât-ı gāmızası gāyetde çokdur ve işârât-ı mu‘dılesine nihâyet yokdur (Canım, 2018, s. 74).
Örnek 2
Hazret-i Celâleddîn Rûmînün altı cild Mesnevîsinün her cildinden yüz ‘adet beyt intihâb u ifrâz idüp ebyât-ı müşkileden her bir beytin beşer beyitle şerh idüp rumûz-ı gavâmızın îzâh ve kinâyât-ı mu‘dilesin ‘ibârât-ı vâzıh ile izâh itmişlerdür ve adını Gülşen-i Tevhîd virmişlerdür (Canım, 2018, s. 290-291).
Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Canım, R. (hzl.) (2018). Latîfî Tezkiretü'ş-Şu'arâ ve Tabrisatü'n-Nuzemâ (İnceleme-metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Devellioğlu, F. (2017). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Kaplan, F. (2018). Latîfî Tezkiresi’nde edebî eleştiri terimleri ve edebiyat eleştirisi. Doktora Tezi. Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi.
Kanar, M. (2012). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
